Dr. Zeynep Kurnaz
Durum Çalışması Nedir?
Durum çalışması, belirli bir olguyu, olayı, programı, kurumu veya bireyi derinlemesine incelemek, araştırmak ve tanımlamak için kullanılan nitel bir araştırma yöntemidir. Bu yöntemde, “nasıl” ve “neden” sorularına odaklanılır. Amaç, istatistiksel genellemeler yapmak yerine analitik genellemeler yapmak veya kuramsal önermelerde bulunmaktır.
Durum Çalışması Türleri
- Tekli Durum Çalışması (Single-Case Study)
Tekli durum çalışması, araştırmacının belirli bir olguyu, bireyi, grubu veya fenomeni tek başına incelemeye odaklandığı bir çalışmadır. Bu tür çalışmalarda, inceleme kapsamındaki durumun detaylı bir analizi yapılır ve olayın tüm yönleriyle anlaşılması amaçlanır. Tekli durum çalışmaları, özellikle benzersiz veya nadir görülen olayların incelenmesi için idealdir. Tek bir durumun derinlemesine analizi sayesinde, olayın veya fenomenin ayrıntılarına inilir ve bağlamsal faktörler göz önünde bulundurularak detaylı bir açıklama yapılır.
- Çoklu Durum Çalışması (Multiple-Case Study)
Çoklu durum çalışması, iki veya daha fazla olay veya durumun karşılaştırmalı olarak analiz edildiği bir çalışmadır. Bu tür çalışmalarda, araştırmacı birden fazla durumu inceler ve bu durumlar arasındaki benzerlikler ve farklılıkları analiz eder. Çoklu durum çalışmaları, tekli çalışmalara kıyasla daha geniş bir bakış açısı sunar. Birden fazla durumun incelenmesi, araştırmacıya elde edilen sonuçları karşılaştırarak daha sağlam ve güvenilir sonuçlar çıkarma imkanı verir.
- İçsel Durum Çalışması (Intrinsic Case Study)
İçsel durum çalışması, araştırmacının belirli bir olguyu kendiliğinden bir ilgi konusu olarak incelediği çalışmalardır. Bu tür çalışmalarda, durumun kendisi araştırmacı için özel bir ilgi taşır ve araştırma, olay veya durumun kendisini derinlemesine anlamaya yöneliktir. Araştırmacı, çalıştığı konunun başka bir teoriyi test etmekten ziyade, kendi başına ilgi çekici olduğu için bu durumu analiz eder.
- Araçsal Durum Çalışması (Instrumental Case Study)
Araçsal durum çalışması, araştırmacının belirli bir teoriyi test etmek, bir kavramı geliştirmek veya bir araştırma sorusunu daha iyi anlamak için bir durumu bir araç olarak kullandığı çalışmalardır. Bu durumda, durumun kendisi araştırmacı için esas ilgi konusu değildir; daha ziyade, durum aracılığıyla elde edilecek bulguların daha geniş bir konuyu anlamaya katkı sağlaması amaçlanır. Araçsal durum çalışması, olayı bir teori veya araştırma sorusu çerçevesinde ele alarak daha geniş bir bağlamda genelleme yapılmasına olanak tanır.
- Keşifsel Durum Çalışması (Exploratory Case Studies)
Keşifsel durum çalışması, belirli bir konu veya fenomen hakkında ilk bilgi edinmek veya gelecekteki araştırmalara temel oluşturmak amacıyla yapılır. Bu tür çalışmalar, yeterli bilginin olmadığı alanlarda yapılır. Keşifsel durum çalışmaları, belirsiz veya karmaşık konulara dair genel bir anlayış geliştirmede oldukça etkilidir. Bu tür çalışmalar, araştırmacının konuyu daha derinlemesine anlamasına olanak tanır ve araştırma sorularını daha net bir şekilde belirlemesine yardımcı olur.
- Açıklayıcı Durum Çalışması (Illustrative Case Studies)
Açıklayıcı durum çalışması, bir olayın neden ve nasıl gerçekleştiğini, yani olaylar arasındaki neden-sonuç ilişkilerini ortaya koymayı amaçlar. Bu tür çalışmalar, belirli bir fenomenin arkasındaki mekanizmaları anlamak için yapılan araştırmalardır ve çoğu zaman belirli bir olay veya durumu açıklamak için teorik çerçevelere dayandırılır. Açıklayıcı durum çalışmaları, karmaşık sosyal olayların nedenlerini anlamada oldukça yararlıdır. Açıklayıcı durum çalışmaları, okuyucunun konuya dair bilgi düzeyinin düşük olduğu durumlarda bilgi sunmak amacıyla kullanılır. Bu çalışmalar, bir veya iki durumu ayrıntılı bir şekilde inceleyerek okuyucunun konuya dair genel bir bilgi edinmesine yardımcı olur.
- Kolektif Durum Çalışması (Collective Case Study)
Kolektif durum çalışması, birden fazla durumun birlikte incelendiği bir yaklaşımdır. Araştırmacının benzer veya ilişkili durumları analiz ederek daha geniş bir anlayış geliştirmesini sağlar. Kolektif durum çalışmaları, genellikle belirli bir temaya veya teoriye yönelik genel çıkarımlar yapmak amacıyla birden fazla örneği içeren analizleri kapsar. Bu tür durum çalışmaları, çeşitli vakalardan elde edilen bulguların karşılaştırılması ve ortak noktaların analiz edilmesi yoluyla daha genelleştirilebilir sonuçlara ulaşma imkanı sağlar.
- Kritik Olay Durum Çalışması (Critical Instance Case Studies)
Kritik olay durum çalışmaları, belirli bir olayın veya durumun en önemli, olağanüstü ya da aykırı yönlerini derinlemesine analiz etmeyi amaçlar. Bu tür durum çalışmaları, geniş çaplı genellemeler yapmak yerine, belirli bir olayın tüm yönlerini ayrıntılı olarak inceleyerek onun benzersiz doğasını anlamaya odaklanır. Genellikle nadir veya olağan dışı olayları ele alır ve olayın bağlamını, nedenlerini ve etkilerini analiz eder.
- Program Yürütme Durum Çalışmaları (Program Implementation Case Studies)
Program yürütme durum çalışmaları, belirli bir programın uygulama süreçlerini ve bu süreçlerde karşılaşılan zorlukları incelemek amacıyla kullanılan bir türdür. Bu çalışmalar, özellikle programın beklenen hedeflere ulaşmak için nasıl uygulandığını ve süreç içerisinde hangi faktörlerin etkin olduğunu analiz eder. Program yürütme durum çalışmaları büyük miktarda veri toplama gerektirdiği gibi hem niteliksel hem de niceliksel verilerin birlikte kullanılmasını da sağlar. Bu tür çalışmalar, programın teorik beklentileriyle uygulama gerçekleri arasındaki uyumu değerlendirmek için de önemli bilgiler sunar. Program yürütme durum çalışmaları, bir programın uygulama aşamasında yaşanan problemleri, beklenen performansa ulaşamama nedenlerini veya sürecin yapısal eksikliklerini belirlemeyi amaçlar. Bu amaç doğrultusunda, programın kurulumunda ya da uygulanmasında karşılaşılan aksaklıkları, yapısal sorunları veya programın uyum sürecinde ihtiyaç duyulan adaptasyonları ortaya koyar.
- Programın Etkilerine Dayalı Durum Çalışmaları (Program Effects Case Studies)
Programın etkilerine dayalı durum çalışmaları, bir programın başarısını veya başarısızlığını ve bu sonuçların altında yatan nedenleri incelemek için kullanılan araştırma türüdür. Bu tür durum çalışmaları, programın katılımcılar üzerindeki etkilerini değerlendirerek, programın amaçlarına ulaşıp ulaşmadığını anlamaya odaklanır. Programın sonuçları ile ilgili olarak elde edilen bulgular, yalnızca programın etkilerini değil, aynı zamanda bu etkilerin sürdürülebilirliğini ve istenmeyen sonuçları da kapsayabilir. Program etkisi durum çalışmaları, bir programın etkilerini anlamak için yapılan analizlerde derinlemesine bilgi sağlamayı amaçlar. Bu tür çalışmalar, programın hedeflenen sonuçlara ne ölçüde ulaştığını ve beklenen veya beklenmeyen etkilerinin neler olduğunu ortaya koyar. Bu süreçte, özellikle programın yarattığı sosyal, ekonomik veya davranışsal değişimlerin yanı sıra katılımcılar üzerindeki etkiler değerlendirilir.
- Birikimli Durum Çalışmaları (Cumulative Case Studies)
Birikimli durum çalışmaları, belirli bir fenomen hakkında yapılmış birçok çalışmanın bulgularını bir araya getirerek daha geniş kapsamlı genellemeler yapmayı amaçlar. Bu tür çalışmalar, farklı zamanlarda ve mekanlarda yapılmış çeşitli durum çalışmalarının sonuçlarını toplayarak aynı konu hakkında genel bir anlayış geliştirilmesine olanak tanır. Bu yöntemin temel amacı, benzer durumların tekrar eden özelliklerini analiz ederek genellemeler yapmaktır. Bu nedenle, zaman ve maliyet tasarrufu sağlarken, çeşitli kaynaklardan gelen verilerin doğruluğunu sağlamak için titizlikle incelenmesi gerekir.
Kaynakça
Epler, P. (2019). Types of Case Studies. Içinde A. Baron & K. McNeal (Ed.), Case Study Methodology in Higher Education (ss. 20-46). IGI Global. https://doi.org/10.4018/978-1-5225-9429-1
Tardi, S. (2019). Case Study: Defining and Differentiating Among Types of Case Studies. Içinde A. Baron & K. McNeal (Ed.), Case Study Methodology in Higher Education: (ss. 1-19). IGI Global. https://doi.org/10.4018/978-1-5225-9429-1